Wysokoniemiecka przesuwka spółgłoskowa oraz co to jest Hochdeutsch w znaczeniu szerszym niż literacki język niemiecki.
Pewnie duża część osób, która miała cokolwiek większą styczność z językiem niemieckim zauważyła, że kognatów, czyli wyrazów spokrewnionych, z na przykład językiem angielskim jest tam całkiem sporo, ale są one w znacznej mierze dość nieoczywiste, lecz zakodowane w jakiś prawdopodobnie systematyczny sposób. Obok oczywiście wielu mniej lub bardziej niezależnych od siebie przemian w obu językach na przestrzeni stuleci okazuje się, że za dobry kawał odmienności w brzmieniu spokrewnionych wyrazów dotyczących podstawowych sfer życia odpowiada pojedyncze zjawisko, które w wiekach ciemnych dotknęło i ustanowiło tę część zachodniogermańskiego continuum, która później stała się językiem niemieckim, oddzielając równocześnie od tego, co później stało się językiem dolnoniemieckim/dolnosaksońskim, niderlandzkim i fryzyjskim.
Wysokoniemiecka przesuwka spółgłoskowa, lub po niemiecku die zweite Lautverschiebung (Więc "druga" przesuwka - w kontraście do pierwszej, która odróżniła język pragermański od mowy innych Indoeuropejczyków), przesunęła wymowę bezdźwięcznych spółgłosek /p/ /t/ /k/ i dźwięcznych /b/ /d/ /g/. Dialekty, które objęła w stopniu podstawowym albo pełniejszym określa wspomniane pojęcie "Hochdeutsch", współcześnie często stosowane w odniesieniu do wyłącznie standardowego języka niemieckiego z książek i innych mediów. Abstrahując od dyskusji co to jest język a co to jest dialekt, nic poza tymi dialektami nie jest naprawdę uważane za część tego samego języka niemieckiego. Północną granicę tej przesuwki wyznaczała przed poważnym kryzysem języka dolnoniemieckiego linia Benrather'a, nazywana też linią "maken/machen", od wymowy tego czasownika z odpowiednio północnej i południowej strony. Istnieje ponadto druga, wewnętrzna linia Speyerer'a, nazywana też linią "Appel/Apfel", dzieląca dialekty środkowoniemieckie, dotknięte przez przesuwkę w sposób mniej kompletny, od dialektów górnoniemieckich, czyli przede wszystkim bawarskich i alemańskich. Pomimo, że standardowy niemiecki oparty jest głównie o środkowo niemieckie warianty, ten akurat wyraz przyjął się w swojej południowej wersji z afrykatą p͡f.
Będę używać symbolów ipa, bo nazwy obejmujące rodzaj i miejsce artykulacji chyba nie byłyby bardziej wymowne.
Spółgłoski /p/ /t/ /k/ w pozycji postwokalnej, czyli poprzedzane przez samogłoskę:
/p/ - /ff/ Ostatecznie /f/ Widoczne w parze schlafen - sleep
/t/ - /ss/ (Faktycznie geminata spółgłoski "typu s", co do której faktycznego brzmienia nie ma pewności) Ostatecznie /s/ Widoczne w parze essen - eat
/k/ - /xx/ Ostatecznie /x/ Widoczne w parze machen - make
Spółgłoski /p/ /t/ /k/ w nagłosie (Na początku sylaby), po l r m n albo w miejscu pierwotnych geminat (Spółgłosek podwojonych):*
/p/ - /p͡f/ Tylko w dialektach górnoniemieckich ale widoczne na przykład w parze Pflanze - plant
/t/ - /t͡s/ Widoczne w parze Zeit - time
/k/ - /k͡χ/ Tylko w dialektach górnoniemieckich
*Wyjątki: Jeżeli poprzedzają s h f (Więc np. Spinne nie "Spfinne" - spider) albo w zbitce tr
Spółgłoski /b/ /d/ /g/:
/b/ - /p/ Tylko w niektórych dialektach górnoniemieckich
/d/ - /t/ Tylko w dialektach górnoniemieckich ale przyjęło się licznie w języku standardowym Tür - door Tag - day
/g/ - /k/ Tylko w niektórych dialektach górnoniemieckich
Na ogół nie zalicza się do wysokoniemieckiej przesuwki spółgłoskowej przejścia spółgłosek /þ/ i /ð/, zapisywanych w języku angielskim przez "th", w /d/. Zmiana ta objęła wszystkie kontynentalne języki zachodniogermańskie. Nastąpiła stosunkowo późno, bo w dziewiątym lub dziesiątym wieku.
#jezykniemiecki #ciekawostki
Pewnie duża część osób, która miała cokolwiek większą styczność z językiem niemieckim zauważyła, że kognatów, czyli wyrazów spokrewnionych, z na przykład językiem angielskim jest tam całkiem sporo, ale są one w znacznej mierze dość nieoczywiste, lecz zakodowane w jakiś prawdopodobnie systematyczny sposób. Obok oczywiście wielu mniej lub bardziej niezależnych od siebie przemian w obu językach na przestrzeni stuleci okazuje się, że za dobry kawał odmienności w brzmieniu spokrewnionych wyrazów dotyczących podstawowych sfer życia odpowiada pojedyncze zjawisko, które w wiekach ciemnych dotknęło i ustanowiło tę część zachodniogermańskiego continuum, która później stała się językiem niemieckim, oddzielając równocześnie od tego, co później stało się językiem dolnoniemieckim/dolnosaksońskim, niderlandzkim i fryzyjskim.
Wysokoniemiecka przesuwka spółgłoskowa, lub po niemiecku die zweite Lautverschiebung (Więc "druga" przesuwka - w kontraście do pierwszej, która odróżniła język pragermański od mowy innych Indoeuropejczyków), przesunęła wymowę bezdźwięcznych spółgłosek /p/ /t/ /k/ i dźwięcznych /b/ /d/ /g/. Dialekty, które objęła w stopniu podstawowym albo pełniejszym określa wspomniane pojęcie "Hochdeutsch", współcześnie często stosowane w odniesieniu do wyłącznie standardowego języka niemieckiego z książek i innych mediów. Abstrahując od dyskusji co to jest język a co to jest dialekt, nic poza tymi dialektami nie jest naprawdę uważane za część tego samego języka niemieckiego. Północną granicę tej przesuwki wyznaczała przed poważnym kryzysem języka dolnoniemieckiego linia Benrather'a, nazywana też linią "maken/machen", od wymowy tego czasownika z odpowiednio północnej i południowej strony. Istnieje ponadto druga, wewnętrzna linia Speyerer'a, nazywana też linią "Appel/Apfel", dzieląca dialekty środkowoniemieckie, dotknięte przez przesuwkę w sposób mniej kompletny, od dialektów górnoniemieckich, czyli przede wszystkim bawarskich i alemańskich. Pomimo, że standardowy niemiecki oparty jest głównie o środkowo niemieckie warianty, ten akurat wyraz przyjął się w swojej południowej wersji z afrykatą p͡f.
Będę używać symbolów ipa, bo nazwy obejmujące rodzaj i miejsce artykulacji chyba nie byłyby bardziej wymowne.
Spółgłoski /p/ /t/ /k/ w pozycji postwokalnej, czyli poprzedzane przez samogłoskę:
/p/ - /ff/ Ostatecznie /f/ Widoczne w parze schlafen - sleep
/t/ - /ss/ (Faktycznie geminata spółgłoski "typu s", co do której faktycznego brzmienia nie ma pewności) Ostatecznie /s/ Widoczne w parze essen - eat
/k/ - /xx/ Ostatecznie /x/ Widoczne w parze machen - make
Spółgłoski /p/ /t/ /k/ w nagłosie (Na początku sylaby), po l r m n albo w miejscu pierwotnych geminat (Spółgłosek podwojonych):*
/p/ - /p͡f/ Tylko w dialektach górnoniemieckich ale widoczne na przykład w parze Pflanze - plant
/t/ - /t͡s/ Widoczne w parze Zeit - time
/k/ - /k͡χ/ Tylko w dialektach górnoniemieckich
*Wyjątki: Jeżeli poprzedzają s h f (Więc np. Spinne nie "Spfinne" - spider) albo w zbitce tr
Spółgłoski /b/ /d/ /g/:
/b/ - /p/ Tylko w niektórych dialektach górnoniemieckich
/d/ - /t/ Tylko w dialektach górnoniemieckich ale przyjęło się licznie w języku standardowym Tür - door Tag - day
/g/ - /k/ Tylko w niektórych dialektach górnoniemieckich
Na ogół nie zalicza się do wysokoniemieckiej przesuwki spółgłoskowej przejścia spółgłosek /þ/ i /ð/, zapisywanych w języku angielskim przez "th", w /d/. Zmiana ta objęła wszystkie kontynentalne języki zachodniogermańskie. Nastąpiła stosunkowo późno, bo w dziewiątym lub dziesiątym wieku.
#jezykniemiecki #ciekawostki
